οξύ (το), οξέα (τα)
Η λέξη οξύ στα ΑΕ σήμαινε «μυτερό, κοφτερό». Τη σημερινή επιστημονική σημασία τη δανειστήκαμε από τη γερμανική (Säure) ή από τη γαλλική (acide).
Το λεμόνι που βάζεις στο ψάρι περιέχει μια ουσία που ονομάζεται οξύ. Γι’ αυτό έχει έντονη ξινή γεύση. Τα οξέα υπάρχουν παντού γύρω μας, στη φύση, σε αντικείμενα καθημερινής χρήσης, όπως τρόφιμα, ποτά, φάρμακα αλλά και στο ίδιο μας το σώμα.
χημική ένωση που έχει ορισμένες ιδιότητες, οι πιο χαρακτηριστικές από αυτές είναι ότι έχει η όξινη (ξινή) γεύση και ότι διαλύει τα άλατα
χημική ένωση διαλυτή στο νερό με pH χαμηλότερο από 7, όταν αντιδρά με μια βάση δημιουργείται άλας
υδατοδιαλυτή χημική ένωση που περιέχει ένα ή περισσότερα άτομα υδρογόνου, τα οποία, όταν διαλύονται στο νερό, διαχωρίζονται και δίνουν κατιόντα υδρογόνου (Η+)
Το pH είναι η μονάδα με την οποία μετράμε την οξύτητα μιας χημικής ουσίας. Όταν η τιμή του pH είναι 7 η ένωση θεωρείται ουδέτερη, ενώ όταν είναι μικρότερη του 7 είναι όξινη. Όσο χαμηλότερη είναι η τιμή του pH τόσο ισχυρότερο είναι ένα οξύ.
ασθενή και ισχυρά οξέα: Τα οξέα είναι ασθενή ή ισχυρά ανάλογα με το πόσα ιόντα υδρογόνου απελευθερώνουν, όταν διαλύονται. Τα ισχυρά οξέα είναι βλαβερά για τον άνθρωπο.
ασθενή οξέα: οργανικά οξέα που υπάρχουν σε τρόφιμα και ποτά, όπως τα εσπεριδοειδή (κιτρικό οξύ, C6H8O7), το γάλα και το γιαούρτι (γαλακτικό οξύ, C3H6O3), το ξίδι (οξικό οξύ, C2H4O2) και το κρέας (αμινοξέα)
ισχυρά οξέα: ανόργανα οξέα, όπως το νιτρικό (HNO3) και το υδροχλωρικό οξύ (HCl), που υπάρχουν σε λιπάσματα, καθαριστικά, βαφές, φάρμακα και μπαταρίες. Τα ισχυρά οξέα μπορεί να προκαλέσουν σοβαρά εγκαύματα στο δέρμα, φθορές στα μάρμαρα ή και στα ρούχα, αλλά και να διαβρώσουν μέταλλα.
όξινος-η-ο: κάτι που περιέχει οξύ ή που έχει σχέση με οξέα
αντιόξινος, -η, -ο
οξύτητα: το πόσο όξινο είναι ένα διάλυμα, μετριέται με το pH
οξυγόνο: αέριο χωρίς χρώμα και μυρωδιά, πολύ σημαντικό για τη ζωή στη Γη. Ονομάστηκε οξυγόνο, επειδή παίζει σημαντικό ρόλο στη δημιουργία οξέων (γεννά οξέα)
όξινη βροχή, οξείδωση, βάση, εξουδετέρωση, άλας, δείκτης, χημική ένωση, χημικό στοιχείο
Ζωή: Είναι μαγικό πώς σχηματίζονται οι όροι στην επιστήμη! Το ξίδι είναι οξύ, δηλαδή έχει οξεία, ξινή και «διαπεραστική» γεύση. Προέρχεται από την αρχαιοελληνική λέξη ὄξος που σήμαινε «ξινισμένο κρασί»!
Τα οξέα διαλύουν τα άλατα. Γι’ αυτό, το ξίδι μπορούμε να το χρησιμοποιήσουμε για να καθαρίσουμε τα τζάμια.
Τα εσπερειδοειδή, όπως το πορτοκάλι, περιέχουν ένα οξύ, το κιτρικό οξύ. Το οξύ αυτό είναι ήπιο, δηλαδή ασθενές οξύ, και γι’ αυτό μπορούμε να καταναλώσουμε πορτοκάλια καθημερινά.
Τίμος: Ξέρεις γιατί τα καθαριστικά του μπάνιου έχουν ετικέτες που γράφουν ότι δεν πρέπει να έρχονται σε επαφή με το δέρμα και τα μάτια; Περιέχουν υδροχλωρικό οξύ, ένα ισχυρό οξύ που μπορεί να προκαλέσει εγκαύματα!
Αϊλαν: Όμως υδροχλωρικό οξύ υπάρχει και στο στομάχι μας! Είναι συστατικό του γαστρικού οξέος που μας βοηθάει να χωνεύουμε. Όταν το οξύ αυτό είναι περισσότερο απ’ όσο πρέπει, νιώθουμε ξινίλες και παίρνουμε αντιόξινα φάρμακα!
Πολλές χημικές ουσίες που χρησιμοποιούνται στα φάρμακα είναι οξέα. Για παράδειγμα, το δραστικό συστατικό της ασπιρίνης είναι το ακετυλοσαλικυλικό οξύ.
Η λέξη «οξύ» έχει λόγια κλίση: του οξέος, τα οξέα, των οξέων. Γι’ αυτό μας δυσκολεύει πολύ. Το ίδιο και το επίθετο οξύς, οξεία, οξύ.
Το οξυ- ως α’ συνθετικό σημαίνει κυριολεκτικά κάτι μυτερό, π.χ. οξύφυλλο φυτό, και μεταφορικά κάτι διαπεραστικό ή έντονο, π.χ. οξύφωνος, οξύθυμος, οξυμαθής.
ξινός, ξίδι, γλυκόξινος, -η, -ο, ξύνω, οξιά, οξεία, οξυζενέ, οξύνω, οξύνομαι, όξυνση
οξύς, οξεία, οξύ: όταν κάτι είναι οξύ, είναι πολύ μυτερό, έντονο ή δυνατό
αμβλύς, αμβλεία, αμβλύ
όταν κάτι οξύνει τη σκέψη ή την κρίση μας, μας κάνει να σκεφτόμαστε πιο βαθιά
όταν οξύνονται τα πνεύματα, δημιουργείται ένταση
Μερικά πουλιά έχουν ιδιαίτερα οξύ ράμφος, για να πιάνουν με ευκολία την τροφή τους.
Η Ιβάνα ξύπνησε απότομα, όταν άκουσε έναν οξύ ήχο. Ήταν η σειρήνα ενός ασθενοφόρου που περνούσε από τον δρόμο.
Ο μπαμπάς της Ζωής ένιωσε έναν οξύ πόνο στη μέση, όταν σήκωσε τη βαριά πολυθρόνα.
Η μαμά του Τίμου δεν πήγε σήμερα στη δουλειά της, γιατί είχε οξεία φαρυγγίτιδα.
Σε κάποιες περιοχές της Ρωσίας επικρατεί οξύ ψύχος.
Ιβάνα: Το μάθημα της Φυσικής και της Γλώσσας οξύνει τη σκέψη και την κρίση μας. Μέσα από τα μαθήματα αυτά παίρνουμε γνώσεις και μαθαίνουμε να καταλαβαίνουμε και να αξιολογούμε τι συμβαίνει στην κοινωνία μας.
Στην τηλεοπτική εκπομπή οξύνθηκαν τα πνεύματα και οι ομιλητές άρχισαν να φωνάζουν και να μαλώνουν.
Αγγλική |
acid |
Αλβανική |
acid |
Αραβική |
حامض |
Ρωσική |
кислота |
Τούρκικη |
asit |
Κινεζική |
酸 |
Ουκρανική |
кислота |
Για να καταλάβουμε εάν μια ουσία είναι όξινη, βλέπουμε και κάνουμε το πείραμα.
«Μαθαίνουμε στο σπίτι για τα οξέα». Περισσότερα εδώ.
Κάνουμε το εικονικό πείραμα και μετράμε με το πεχάμετρο το pH διαλυμάτων που συναντάμε στην καθημερινή μας ζωή.
Διαβάζουμε το άρθρο για παιδιά στα αγγλικά και συζητάμε στην τάξη: πώς φτιάχνονται οι πρωτεΐνες στο σώμα μας και ποιος είναι ο ρόλος των αμινοξέων;